woj. podkarpackie, pow. Jasło, gm. Krempna
Projekt: Dušan Jurkovič
Cmentarz nr 4 Grab z 400-stu Zachodniogalicyjskich Cmentarzy Wielkiej Wojny w Okręgu I – Żmigród
Cmentarz nr 4 Grab ma formę czterech kół z wkomponowanym wewnątrz kwadratem. Powierzchnia 1809 m2. W każdym półokręgu rozmieszczonych jest po 11 mogił. Na wprost wejścia w centralnej części jest 6 mogił. Po bokach wieży znajduje się jeszcze po 11 mogił.
Centralnym elementem cmentarza jest duża drewniana wieżą obłożona gontem umieszczona na kamiennej podmurówce. Zwieńczona dużym drewnianym krzyżem. Na każdym boku daszku są po trzy krzyże z daszkiem. Na kamiennej płycie:
JEŚLI WAŻYĆ CHCECIE OFIARY TEJ WOJNY: DO CHWAŁY I HONORU NA DRUGIEJ SZALI DOŁÓŻCIE JESZCZE ODRODZONĄ DUSZĘ NARODU – A SZALA Z TYM, CO UTRACONE Z ŁATWOŚCIĄ SIĘ UNIESIE!
Na bocznej ścianie jest tablica w języku niemieckim i polskim:
Ten cmentarz wojenny nr 4 odnowiony został w latach 1992 – 1995 przy współpracy polsko-austriackiej, w szczególności z udziałem gminy Krempna i żołnierzy 54 Pułku Obrony Kraju w Styrii
Na mogiłach drewniane krzyże jedno i dwuramienne. Kryte są daszkiem a w środkowej części posiadają metalowe emaliowane tabliczki memoratywne. Między tymi małymi krzyżami są 4 duże po każdym na stronę. Każdy posiada tabliczkę w języku niemieckim w tłumaczeniu:
WIERNI PRZYSIĘDZE, WIERNI MIŁOŚCI OJCZYZNY, POBUDZENI GNIEWEM STALIŚMY SIĘ ŻOŁNIERZAMI I ZWYCIĘZCAMI
PEŁNA WDZIĘCZNOŚCI I DUMY UWOLNIONA OJCZYZNA PAMIĘTA O SWOICH WIERNYCH BOHATERSKICH SYNACH
BÓG ZLITOWAŁ SIĘ NAD NADMIAREM NASZYCH OFIAR I POZWOLIŁ WZEJŚĆ NAD NASZYMI GROBAMI SŁOŃCU ZWYCIĘSTWA
ZATRZYMAJCIE SIĘ! MOŻE WŚRÓD NAS JEST KTOŚ, KTO BYŁ WAM MIŁY!
Napis w roku 1918 na kamiennym cokole głosił wszystkim wątpiącym:
JEŚLI WAŻYĆ CHCECIE OFIARY TEJ WOJNY: DO CHWAŁY I HONORU NA DRUGIEJ SZALI DOŁÓŻCIE JESZCZE ODRODZONĄ DUSZĘ NARODU – A SZALA Z TYM CO UTRACONE Z ŁATWOŚCIĄ SIĘ UNIESIE!
Na cmentarzu w 53 mogiły masowe i 53 mogiły pojedyncze spoczywa 141 żołnierzy. 14 żołnierzach austro-węgierskich, 1 żołnierzu rosyjskim i 126 żołnierzach o nieznanej przynależności armijnej. Z imienia i nazwiska znanych jest 13 żołnierzy austro-węgierskich i 1 żołnierz rosyjski. Żołnierz rosyjski przynależał do: I.R. 191. Żołnierze austro-węgierscy przynależeli do: I.R. 18, 27, 36, 43; F.J.B. 2; Ldst.M.B. 87; Ldst.I.R. 10; Ldw.I.R. 11; F.K.R. 7. Data śmierci: 14-21-23-24-26-27.11.1914; 12-18-26.12.1914; 29.01.1915; 25.03.1915; 27.01.1916.
„Plac cmentarny otacza jak obronną fortecę, potężny wał ziemny wybrukowany łamanym kamieniem. W wystającym z obrysu kwadratu, tkwi furtka o gładkich ścianach, pokryta stromym, ostro zwężającym się daszkiem gontowym. Na jej osi, przy tylnej części ogrodzenia, wznosi się budowla pomnikowa: nad szerokim kamiennym ołtarzem, rozpościera się załamany pod śmiałym kątem gontowy dach. W miejscu załamania każde z jego czterech pól dźwiga grupę trzech kamiennych krzyży, a wierzchołek wieńczy potężny, zadaszony pod kątem prostym drewniany krzyż. Starannie obmurowane mogiły, zdobią piękne drewniane krzyże. Ich belkowania kryją małe, gontowe daszki.” (1)
„ Obecnie formy elementów architektonicznych, znacznie odbiegają od pierwotnie zaprojektowanych. Ogólny stan cmentarza zły – ogrodzenie, ołtarze, bramka wejściowa, kopiec i krzyż centralny oraz większość krzyży nagrobnych – zniszczone bądź znacznie zdewastowane”. (2)
Dojście: Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w kierunku przejścia granicznego po lewej mijamy „starą” strażnicę SG jedziemy w górę. Widząc po lewej starą (piękną) kapliczkę skręcamy w prawo. Tu zostawiamy samochód i idziemy na szczyt wzniesienia gdzie znajduje się Cmentarz nr 4 Grab . Dokładna lokalizacja GPS: 49.427114 21.444430
- R. Broch, H. Hauptmann „Die westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1915” Wien 1918 – oryginał w prywatnych zbiorach B. Jezierski
- Oktawian Duda „Cmentarze Wojenne z lat 1914 – 1918 w Galicji Zachodniej Czas Świetności i Czas Pogardy” Nowy Sącz 1980 – 1987, maszynopis w prywatnych zbiorach B. Jezierski
- zdjęcia różny okres – B. Jezierski
- zdjęcia archiwalne – Roman Frodyma – w prywatnych zbiorach B. Jezierski
- zdjęcia, plany, projekty archiwalne – Archiwum Narodowe Kraków
Cmentarze Wielkiej Wojny
