woj. podkarpackie, pow. Jasło, gm. Nowy Żmigród
Projekt: Dušan Jurkovič
Cmentarz nr 9 Łysa Góra z czterystu Zachodniogalicyjskich Cmentarzy Wielkiej Wojny Okręg I – Żmigród
zdj. plany, projekty archiwalne – Archiwum Narodowe Kraków
Cmentarz nr 9 Łysa Góra w dużej mierze podyktowany lokalizacją między dwoma potokami, przypomina nawę kościoła, rozszerzoną w części południowej, z zaokrąglonymi narożami o pow. 625 m2. Ogrodzony jest drewnianym płotem. Wejście główne, reprezentacyjne, znajduje się na osi głównej nekropolii, od strony północnej. Ujęte jest w dwa kamienne słupy o zwężającym się ku górze przekroju, z betonową koroną o sfazowanych krawędziach. Wejście to stanowiło prawdopodobnie atrapę, bowiem właściwe wejście jest od strony południowo-wschodniej, ujęte w dwa betonowe słupki i połączone z szosą ścieżką długości ok. 80 m z betonowym mostkiem.
Element centralny cmentarza stanowi wysoki kamienny pomnik w kształcie ściętego ostrosłupa o podstawie prostokątnej z podwójnymi przyporami bocznymi o malejącej wysokości. Przypory skrajne posiadają boczne konsole. Pomnik i przypory posiadają dwuspadową koronę a całość zwieńczona jest żelaznym krzyżem maltański z łuskową kulą u podstawy. Pomnik spoczywa na dwustopniowej podstawie z dużych regularnych łomów kamienia. Na frontowej ścianie płyta z inskrypcją po tłumaczeniu:
BLADEGO KOSIARZA ŻNIWO, NIECH SIĘ STANIE PRZYSZŁYCH ZBIORÓW KIEŁKUJACYM POSIEWEM, SŁUCHAJCIE W POWAŻNEJ GODZINIE TEGO PRZYKAZANIA: UCZYŃCIE ŻYCIE Z ŚMIERCI NASZEJ!
Mogiły umieszczone w dwu równoległych szeregach wzdłuż głównej alejki wiodącej od wejścia północnego ku pomnikowi. Drewniane krzyże nagrobne, nakryte blaszanym daszkiem.
„Przy drodze prowadzącej ze Żmigrodu w stronę Przełęczy Dukielskiej – zlanej krwią bramy Karpat, na zalesionym wzgórzu leży cmentarz wojenny Łysa Góra. Otacza go płot z leśnych żerdzi, przerwany na czołowej stronie szeroką bramą, którą tworzą dwa słupy z łamanego kamienia i drewniana kratownica. Urządzenie na wiejską modłę jest odpowiednie dla odległego cmentarza, zagubionego pośród cichego, bezpretensjonalnego piękna otaczającej przyrody. Między mogiłami, na cokole wznosi się wykonana z kamienia łamanego ściana pomnika w formie trzech silnie zwężających się ku górze bloków, z których środkowy wybija się ponad pozostałe, tworząc rodzaj piramidy ozdobionej żelaznym krzyżem. Z tablicy na tej piramidzie umieszczonej, przemawiają słowa znamiennej przestrogi: Bladego kosiarza żniwo Niech się stanie przyszłych zbiorów kiełkującym posiewem Słuchajcie w poważnej godzinie tego przykazania: Uczyńcie życie z śmierci naszej! Dokonane z artystycznym kunsztem rozczłonkowanie masywnej bryły pomnika, znacznie spotęgowało jego ekspresję. Nad całym obszarem cmentarza wznosi się on niby czuwające oko stroskanego ojca emanując zarazem serdeczność i głęboką powagę. Architektura tego pomnika zdaje się przemawiać nawet nie wspierana słowami wyrytymi na tablicy. Mogiły zdobią drewniane krzyże. Niewyszukane, jakby przypadkowe rozmieszczenie mogiły w dwóch długich rzędach po obu stronach prostej drogi szerokości pomnika, podkreśla wojskowy charakter cmentarza. Wydaje się, jakby sama przyroda chciała chronić wiernych śpiących przed wrogimi wichrami, szalejącymi ze szczególną siłą nad tutejszymi wzniesieniami”. (1)
„…Górna część pomnika obecnie zniszczona, duże ubytki konstrukcyjne, krzyż strącony. … Mogiły umieszczone w dwu równoległych szeregach wzdłuż głównej alejki wiodącej od wejścia północnego ku pomnikowi (łącznie 34 mogiły). Drewniane krzyże nagrobne (w większości uszkodzone lub zniszczone), nakryte blaszanym półkolistym daszkiem umocowanym ozdobnymi czopami do ramion krzyża. Całość cmentarza przedstawia obraz dewastacji i opuszczenia. …” (2)
Dane o poległych: Na cmentarz nr 9 Łysa Góra w 33 mogiłach pojedynczych i 1 mogile zbiorowej spoczywa 34 żołnierzy w tym 10 rosyjskich, 10 austro-węgierskich, 14 niemieckich. Znanych jest z imienia i nazwiska 15 żołnierzy w tym 14 niemieckich i 1 rosyjskiego. Żołnierze niemieccy przynależeli do: B.F.A.R. 21; B.I.R. 3; B.I.R. 3 M.G.A.; P.I.R. 79. Data śmierci maj 1915.
zdj. plany, projekty archiwalne – Archiwum Narodowe Kraków
Dojazd: Jadąc od Nowego Żmigrodu w kierunku Dukli po prawej stronie drogi na wzniesieniu przy prywatnych zabudowaniach znajduje się cmentarz nr 9 Łysa Góra. Dokładna lokalizacja GPS 49.573570, 21.563485
(1) R. Broch, H. Hauptmann „Die westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1915” Wien 1918 – oryginał w prywatnych zbiorach B. Jezierski
(2) Oktawian Duda „Cmentarze Wojenne z lat 1914 – 1918 w Galicji Zachodniej Czas Świetności i Czas Pogardy” Nowy Sącz 1977 – 1987, maszynopis w prywatnych zbiorach B. Jezierski
zdj. 20.12.2020 – Bogdan Jezierski
zdj. archiwalne – Roman Frodyma – w prywatnych zbiorach B. Jezierski
Cmentarze Wielkiej Wojny
