woj. podkarpackie, pow. Jasło, gm. Dębowiec
Projekt: Johann Jäger
Cmentarz nr 14 z czterystu Zachodniogalicyjskich Cmentarzy Wielkiej Wojny w Okręgu II – Jasło.
Jest to bardzo ciekawy i chyba jedyny taki cmentarz wojenny rozciągający się na odległość ok. 1 km. W skład kompleksu cmentarnego wchodzą dwa cmentarze (14, 14f) i pięć oddzielnych mogił zbiorowych (14 a, 14b, 14c, 14d, 14e). Projektant Johann Jäger nie chciał przenosić pierwotnych mogił i stworzył ten bardzo ciekawy cmentarz. Przez usytuowanie cmentarzy i mogił powstała forma kalwarii.
Nr 14 – cmentarz żołnierzy niemieckich
Cmentarz jest na planie prostokąta. Groby obłożone są kamieniami. Na grobach są drewniane krzyże przykryte daszkami z centralnie umiejscowionymi metalowymi memoratywnymi tabliczkami. Jedynie na narożnych mogiłach ustawione są przypominające pnie dębu wykonane z piaskowca na których przymocowane są memoratywne tabliczki. Głównym elementem cmentarza jest duży drewniany krzyż przykryty daszkiem, umocowany w kamiennym cokole, w tylnej linii ogrodzenia. Cmentarze ogrodzony jest drewnianą balustradą zamontowaną w kamiennych słupach. Wejście przez drewnianą bramkę. Obok cmentarza duży drewniany krzyż z metalową koroną cierniową.
Dane o poległych:
Na cmentarzu nr 14 Cieklin spoczywa 83 żołnierzy niemieckich. 81 poległych znanych z imienia i nazwiska. Przynależeli oni do: P.R.I.R. 46; P.I.R. 46, 58. Wszyscy polegli 4.05.1915 r.
Nr 14 a – mogiła zbiorowa
Mogiła na planie prostokąta. Mogiła otoczona jest ciosanym kamieniem. Głównym elementem mogiły jest drewniany, dwuramienny krzyż przykryty daszkiem. W centralnym punkcie krzyża jest tabliczka memoratywna z liczbą poległych. Cała mogiła ogrodzona jest drewnianym płotkiem.
Na cmentarzu nr 14 a Cieklin spoczywa 38 żołnierzy rosyjskich. Wszyscy polegli nie są znani z imienia i nazwiska.
Nr 14 b – mogiła zbiorowa
Mogiła na planie prostokąta. Mogiła otoczona jest ciosanym kamieniem. Głównym elementem mogiły jest drewniany, dwuramienny krzyż przykryty daszkiem. W centralnym punkcie krzyża jest tabliczka memoratywna z liczbą poległych.
Na cmentarzu nr 14 b Cieklin spoczywa 53 żołnierzy rosyjskich. Wszyscy polegli nie są znani z imienia i nazwiska.
Nr 14 c – mogiła zbiorowa
Mogiła na planie prostokąta. Mogiła otoczona jest ciosanym kamieniem. Głównym elementem mogiły jest drewniany, dwuramienny krzyż przykryty daszkiem. W centralnym punkcie krzyża jest tabliczka memoratywna z liczbą poległych.
Na cmentarzu nr 14 c Cieklin spoczywa 27 żołnierzy rosyjskich. Wszyscy polegli nie są znani z imienia i nazwiska.
Nr 14 d – mogiła zbiorowa
Mogiła na planie prostokąta. Mogiła otoczona jest ciosanym kamieniem. Głównym elementem mogiły jest drewniany, dwuramienny krzyż przykryty daszkiem. W centralnym punkcie krzyża jest tabliczka memoratywna z liczbą poległych.
Na cmentarzu nr 14 d Cieklin spoczywa 35 żołnierzy rosyjskich. Wszyscy polegli nie są znani z imienia i nazwiska.
Mogiła na planie prostokąta. Mogiła otoczona jest ciosanym kamieniem. Głównym elementem mogiły jest drewniany, dwuramienny krzyż przykryty daszkiem. W centralnym punkcie krzyża jest tabliczka memoratywna z liczbą poległych.
Na cmentarzu nr 14 e Cieklin spoczywa 32 żołnierzy rosyjskich. Wszyscy polegli nie są znani z imienia i nazwiska.
Nr 14 f
Głównym elementem cmentarza jest duża kamienna kaplica kryta drewnianym gontem. Naprzeciwko siebie są dwa wejścia zamknięte metalową bramą. Wewnątrz po bokach pod okrągłymi oknami ustawione są ołtarze. Na ścianach są granitowe tablice z inskrypcją w dwóch językach o treści:
„PRZEZ TEN LAS PRZESZŁA ŚMIERĆ, KOSZĄC SNOPY MŁODEGO ŻYCIA. IDŹCIE JEJ ŚLADAMI I SIEJCIE NOWE SZCZĘŚCIE, KTÓRYM WAS OBDARZYŁO SŁOŃCE POKOJU, NA TYCH SAMOTNYCH WZGÓRZACH BY KWIATAMI ZALŚNIŁO I WIOSNĄ DLA ŚWIATA”
Przy samej kaplicy są groby oficerskie otoczone kamiennym murkiem. Na grobach drewniane krzyże kryte daszkiem z tabliczkami memoratywnymi. W głębi cmentarza mogiły zbiorowe otoczone kamiennymi murkami z drewnianymi, dwuramiennymi krzyżami krytymi daszkami.
Cmentarze ogrodzony jest drewnianą balustradą zamontowaną w kamiennych słupach. Wejście przez drewnianą bramkę zamontowaną w kamienne słupy kryte spadzistym drewnianym daszkiem zwieńczonym krzyżem.
„Szeroko rozpościerają się lasy cieklińskie, o których posiadanie, w pełnych grozy dniach tej strasznej wojny, toczyły się uporczywe walki. Oddziały wojskowe pochowały swoich poległych w 23 grobach masowych rozrzuconych po całym terenie leśnym. Teraz chodziło o to, by ofiarom tych zaciętych walk, stworzyć wspólne miejsce spoczynku nie zakłucając im jednak spokoju snu wiecznego. Zadanie takie powierzono artyście, porucznikowi Jägerowi, który znalazł doskonałe rozwiązanie: zbudował drogę ciągnącą się na długości 4 km, częściowo skrajem lasu, częściowo lasem w ten sposób, że dociera ona do wszystkich grobów. Starannie utrzymane i ozdobione pięknymi pamiątkowymi głazami, leżąc przy drodze, pod osłoną starych drzew, są one niby stacje drogi krzyżowej – kalwarii. Od czasu do czasu mijamy przy drodze słupowe kapliczki, zbudowane na wzór miejscowego stylu, a tu i ówdzie stojący na zakolu drogi duży drewniany krzyż, wskazuje nam dokąd dalej iść. Przy wejściu do lasu postawiono skromną, otwartą kaplicę ze stromym gontowym dachem, z którego wznosi się czworokątna, wysoka wieża. Budowla ta znajduje się pośrodku dziedzińca otoczonego kamiennymi słupami i kutą żelazną kratą. Mroczne wewnetrzne przejście, rozjaśnia padające z góry światło, filtrowane przez kolorowe witraże okien wieży. Dwie tablice inskrypcyjne na bocznych ścianach, przygotowują do wędrówki po tym jednym w swoim rodzaju cmentarzu: Przez ten las przeszła śmierć, Kosząc snopy młodego życia. Idźcie jej śladami i sieje Nowe szczęście, którym was obdarzyło Słońce pokoju, Na tych samotnych wzgórzach, By kwiatami zalśniło I wiosną dla Świata. Owa urocza poezja niemego cieklińskiego lasu, zdaje się osnuwać to głęboko przeżyte dzieło dla uczczenia poległych bohaterów. Te tysiące, tysiące drzew, ta niezliczona ilość głosów ptasich w gałęziach, słoneczne plamy migające na ziemi, ciepłe, niebieskie cienie, mchy, trawy, paprocie i te wszystkie miliony wyzierających z nich delikatnych źrenic kwiatów, – wszystko, wszystko to zmarłym tym dano tutaj na własność; – dla nich jedynie żyje, tworzy i kwitnie w tym lesie pełna łask przyrody!”. (1)
„…Na osi każdej mogiły umieszczony był w betonowej podstawie drewniany krzyż nagrobny z tabliczką. Krzyże nie zachowały się. …Stan zachowania Cmentarza Nr 14 jako całości – zły. Mogiły w poszczególnych zespołach zniszczone i zarośnięte młodnikiem i krzewami, często trudne do odszukania w gęstym podszyciu lasu. Z kaplicy zachowały się tylko mury. Urządzona ścieżka, łącząca niegdyś poszczególne pola grobowe – zniszczona…”(2)
Na cmentarzu 14 Cieklin spoczywa 277 żołnierzy w tym 259 rosyjskich i 18 niemieckich. Z imienia i nazwiska znanych jest 18 żołnierzy niemieckich. Przynależeli oni do: P.R.I.R. 46, 58. Polegli 4 i 5 maja 1915 roku.
Dojazd: w Cieklinach kierujemy się w stronę Lipinek, przy tabliczce kierunkowej skręcamy w lewo i kierujemy się w stronę lasu. Dokładna lokalizacja GPS 49.648943, 21.374386
(1) R. Broch, H. Hauptmann „Die westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1915” Wien 1918 – oryginał w prywatnych zbiorach B. Jezierski
(2) Oktawian Duda „Cmentarze Wojenne z lat 1914 – 1918 w Galicji Zachodniej Czas Świetności i Czas Pogardy” Nowy Sącz 1977 – 1987, maszynopis w prywatnych zbiorach B. Jezierski
zdj. Różny okres – B. Jezierski
zdj. archiwalne – Roman Frodyma – w prywatnych zbiorach B. Jezierski
zdj. plany, projekty archiwalne – Archiwum Narodowe Kraków