woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Projekt: Hans Mayr
Cmentarz nr 80 Sękowa z 400-stu Zachodniogalicyjskich Cmentarzy Wielkiej Wojny w Okręgu III – Gorlice
Cmentarz nr 80 Sękowa powstał w 1915 r. jako jednolite stylistycznie założenie dla upamiętnienia tzw. Bitwy pod Sękową w maju 1915 r. Pierwotne założenia projektu Hansa Mayra nie zostały do końca zrealizowane. Cmentarz położony na dwóch tarasach ziemnych w kształcie dwóch prostokątów symetrycznie zestawionych dłuższymi bokami o pow. 2181 m2. Długość ogrodzenia 235 mb. Wyższy taras o 1,60 m nad niższym. Trzeci taras, na którym miała stanąc olbrzymia kamienna budowla-mauzoleum bitwy, nie został zrealizowany. Oba tarasy ogrodzone murem, dzielącym je także wewnątrz cmentarza. Wejście główne i para wejść na tarasy wyższe z 7 stopniowymi schodami. Wejście wschodnie z 5 stopniowymi schodami. Wejście ujęte krótką ramą i zamknięte furtką jednoskrzydłową. Słupy ujmujące parami główne wejście zbudowane na planie kwadratu. Słupy zwężają się lekko ku górze. Słupy zwieńczone czterospadowo. Między słupami wewnętrznymi a zewnętrznymi kamienne ławy na dwóch nogach.
Krzyż pomnik ujęty przez schody prowadzące na wyższy taras. Podstawą krzyża jest część muru z prostokątnym wyłamaniem na głównej osi. Koronę muru zastępują trzy ostrosłupowo zbiegające się płaszczyzny ku podstawie dużego betonowego krzyża łacińskiego. Ramiona krzyża są odcinkami sfrezowane. Faktura chropowata wygładzona przy narożach.
Pergola zbudowana z betonu zbrojonego, usytuowana w odległości 1,5 m od krzyża-pomnika. Aleja na osi schodów w zewnętrznych polach pergoli. Skomponowana na planie kwadratu, złożona z 16 filarów., dźwigających pary równoległych belek o łukowatych zakończeniach od dołu.
Mogiły i kwatery rozmieszczono rzędowo i symetrycznie. Nagrobki w 8 rodzajach:- duży krzyż dwuramienny lotaryński. Na cokole o lekko sfrezowanych bokach i pochyłych płaszczyznach. Front cokołu ukośnie ścięty do połowy wysokości. Podstawa żeliwnego krzyża w formie prostokątnej tablicy ujętej w wolutowe spływy. Ramiona o pełnym trzonie w formie miecza. Przez dolne ramiona przewieszony wieniec. Ramiona prócz górnego poprzecznego wypełnione ażurową siatką o zagiętych od wewnątrz końcach; – duży żeliwny krzyż łaciński. Na cokole o lekko zwężających się bocznych ścianach i sfrezowanych górnych krawędziach ażurowy krzyż o pełnej podstawie z dużym antefiksem palmetowym. Trzon ramion tworzy stylizowany miecz z pierścieniową rękojeścią z gałką głowicy w górnym ramieniu i jelcu o spiralnie zakończonych nakładkach. Na skrzyżowanie ramion krzyża i miecza nałożony krzyż maltański z okrągłą tarczą i cyframi 1914 i przewieszonym podkowiastym wieńcem dębowym; – mały dwuramienny krzyż lotaryński. Na cokole pochyłych bokach i lekko sfrezowanych górnych krawędziach. Ramiona podzielone na kwadratowe kasetony wypełnione namiotową bonią. Przez dolne poprzeczne ramię przewieszony wieniec dębowy. Na dolnym kasetonie cyfry 1914; – mały żeliwny krzyż łaciński na cokole pochyłych bokach i lekko sfrezowanych krawędziach. Nałożony grecki krzyż o rozszerzających się końcach ramion. Dolne ramiona rozszerzone ku podstawie. Na skrzyżowaniu ramion cyfry 1915. Pierwotnie na tylniej ścianie cokołu wbetonowany był kawałek drewna z nabitą ocynkowaną blaszką ze sztancowym numerem, oznaczającym numer ewidencyjny poległego żołnierza oraz numer okręgu cmentarnego; – duże stele na mogiłach żołnierzy bawarskich. Na niskich cokołach o lekko zwężających się ścianach bocznych, zamknięte namiotowo z żeliwną tablicą inskrypcyjną; – małe stele na niskich cokołach o nieznacznie pochyłych bokach zamkniętych namiotowo z prostokątną żeliwną tablicą inskrypcyjną.
Na cmentarzu w 85 mogiłach zbiorowych i 23 pojedynczych i 10 pochowano 1206 żołnierzy w tym 360 rosyjskich, 468 austro-węgierskich i 378 niemieckich. Z imienia i nazwiska znanych jest 690 żołnierzy w tym 15 rosyjskich, 304 austro-węgierskich – 371 niemieckich.
Żołnierz rosyjski przynależał do: Bransky I.R. 35; I.R. 52; D.R. 10. Żołnierze austro-węgierscy przynależeli do: Sch.R. 3, 9, 12, 24,25, 33; I.R. 7, 18, 22, 24, 28, 36, 56, 58, 59, 74, 98, 100; T.K.J.R. 1, 3, 4; Ldst.B. 20, 43; F.J.B. 12, 30; Żołnierze niemieccy przynależeli do: I.R.46, 58; B.I.R. 3; P.I.R. 46, 58; P.R.I.R. 46; B.P.B. 21; B.P.K. 19. Polegli: 16-24-26.02.1915; 5-8-9-10-11-12-13-14-18-20-21-24-25-27.03.1915; 9-28-29.04.1915; 1-2-4-7.05.1915
„…Myśl, aby cmentarze poległych w walce otoczyć potężnym murem po to, by z daleka zwrócić na niego uwagę, w przypadku obu cmentarzy koło Sękowej znalazła wyraźne zastosowanie. Wzgórza sękowskie zasłynęły w czasie wojny szturmem przepuszczonym w dniu 2 maja 1915 roku przez wojska bawarskie na pozycje rosyjskie…”. (1)
„…Ogólny stan cmentarza dostateczny. Część krzyży i steli połamana bądź uszkodzona. Duże zanieczyszczenie mechaniczne spowodowane przez bujną roślinność. W murze nieznaczne ubytki. Krzyż pomnik w złym stanie…”. (2)
Dojazd: szlak cmentarny rozpoczyna się na przystanku PKS w rozwidleniu dróg do Wapiennego i Sękowej. Szlak prowadzi ostro pod górę, ponad linię zabudowy wsi, Cmentarz nr 80 Sękowa pojawia się po 15 min. Dokładna lokalizacja GPS 49.625416 21.204870
(1) R. Broch, H. Hauptmann „Die westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1915” Wien 1918 – oryginał w prywatnych zbiorach B. Jezierski (2) Oktawian Duda „Cmentarze Wojenne z lat 1914 – 1918 w Galicji Zachodniej Czas Świetności i Czas Pogardy” Nowy Sącz 1977 – 1987, maszynopis w prywatnych zbiorach B. Jezierski
zdj. różny okres – Bogdan Jezierski zdj. archiwalne R. Frodyma – w prywatnych zbiorach B. Jezierski zdj. archiwalne – Archiwum Narodowe Kraków
Cmentarze Wielkiej Wojny
