Cmentarz nr 63 Pętna woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 64 Bartne woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 65 Małostów woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 66 Małostów woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 67 Ropica woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 68 Ropica woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 69 Przegonina woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 70 Owczary woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz nr 71 Łosie woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Ropa
Cmentarz nr 72 Ropa woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Ropa
Cmentarz wojenny nr 73 Szymbark – Łągi woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 74 Szymbark woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 75 Szymbark woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz nr 76 Rychwałd woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 77 Ropica Górna (Ropica Ruska) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 78 Ropica Górna (Ropica Ruska) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 79 Sękowa woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 80 Sękowa woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 81 Męcina Wielka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 82 Męcina Wielka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 83 Wapienne woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Sękowa
Cmentarz wojenny nr 84 Bednarka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Lipinki
Cmentarz wojenny nr 85 Rozdziele woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Lipinki
Cmentarz wojenny nr 86 Ropica Polska (Ropica) (Ropica Dolna) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 87 Gorlice (Nowodwór) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 88 Gorlice (Sokół) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 89 Gorlice (Zlikwidowany – Ekshumowany) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 90 Gorlice – kwatera na cmentarzu żydowskim woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 91 Gorlice woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 92 Stróżówka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 93 Stróżówka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 94 Stróżówka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 95 Stróżówka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 96 Stróżówka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 97 Stróżówka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 98 Glinik Mariampolski woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 99 Kobylanka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 100 Kobylanka woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Gorlice
Cmentarz wojenny nr 101 Libusza woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 102 Wójtowa woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Lipinki
Cmentarz wojenny nr 103 Pagorzyna woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Lipinki
Cmentarz wojenny nr 104 Strzeszyn – Wilczak woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 105 Biecz (wzgórze Harta) woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 106 Biecz woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 107 Biecz – kwatera na cmentarzu żydowskim woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 108 Biecz woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 109 Biecz woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 110 Binarowa woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 111 Racławice woj. małopolskie, pow. Gorlice, gm. Biecz
Cmentarz wojenny nr 126 Florynka woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Grybów
Cmentarz wojenny nr 127 Binczarowa woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Grybów
Cmentarz wojenny nr 128 Wawrzka woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Grybów
Cmentarz wojenny nr 129 Grybów woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Grybów
Cmentarz wojenny nr 130 A Grybów woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Grybów
Cmentarz wojenny nr 130 B Grybów woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Grybów
Okręg cmentarny III Gorlice obejmuje swym zasięgiem tereny, na których doszło do błyskotliwego zwycięstwa wojsk sprzymierzonych w maju 1915 roku. Od masywu Magury po brzegi Białej i Ropy odbywały się tu najcięższe boje decydujące o powodzeniu całej operacji. Jej udany przebieg nie tylko podniósł morale walczących wojsk po zimowych niepowodzeniach, ale także przywrócił wiarę ludności Austro-Węgier w siłę jej armii. Stąd armie sprzymierzonych rozpoczęły swój zwycięski pochód na wschód – w kierunku linii Sanu, twierdzy Przemyśl i stolicy Galicji – Lwowa. Tu spotkały się ludy z Syberii, Uralu i Kaukazu z tymi z Bośni, Styrii, Moraw, Tyrolu, Pomorza, Wielkopolski i Brandenburgii. Nie wspominam o Polakach, bo i tak historia zmusiła ich do udziału w bratobójczych zmaganiach.
“Obszar III Okręgu cmentarnego mniej więcej pośrodku przecięty jest słynną linią frontu Stróżówka – Gorlice – Sękowa – Ropica Górna, biegnącą z północnego zachodu na południowy wschód, wzdłuż pasm górskich, które na kształt masywów zdają się skupiać wokół głównych arterii komunikacyjnych. Zadano tutaj pierwsze decydujące ciosy w tej na wieki pamiętnej ofensywie majowej wojennego roku 1915. To tu właśnie wojska austro-węgierskie i niemieckie przełamały żelazny pierścień, którym niezliczone hordy otoczyły sprzymierzonych. Stąd rozpoczęły one zwycięski i dumny pochód, prowadzący dalej przez Przemyśl i Lwów (…). Pełne chwały czyny tych niezapomnianych bitewnych dni, pozwoliły ponownie spojrzeć w wolną przyszłość i zbudziły w naszych sercach nadzieje na ostateczne zwycięstwo” (1)
Budowa cmentarzy na tym obszarze urosła do rangi symbolu – oto bohaterowie, którzy dokonali tego przełomu, a padli w śmiertelnym boju, otrzymują od wdzięcznej ojczyzny godne miejsce wiecznego spoczynku. Donosiła o tym na swych łamach ówczesna prasa, zarówno lokalna jak i centralna.
Powiat gorlicki zapłacił wtedy najwyższą cenę. Walec wojny kilkakrotnie przetaczał się z wschodu na zachód, z północy na południe i odwrotnie. Bezskuteczne ponawiane ataki wojsk rosyjskich na przełęcze Karpat doprowadziły do całkowitej zagłady wielu wsi i osad.
“Miłe i – według miejscowych pojęć – duże miasteczko Gorlice wojna przemieniła w zwały gruzów. Z 645 domów zamieszkana jest niecała dziesiąta część (…). Zniszczeniu uległo 26 budynków szkolnych, 12 folwarków, pałac w Siarach, kościoły w Libuszy, Męcinie Wielkiej, Sękowej, Gorlicach. Ludność powiatu zdziesiątkowana i rozrzucona z dala od ruin swych domostw” (1)
Właśnie tu, na tej zoranej wojną ziemi, miały powstać jako wojenne symbole monumentalne nekropolie.
“szczęśliwy przypadek sprawił że zadanie polegające na utrwaleniu po wsze czasy pamięci poległych bohaterów na tym tak znaczącym i pełnym chwały odcinku frontu przypadło artyście, który wyczucie właściwego rozwiązania problemu miał we krwi. Nie należy przy tym zapominać, że sprawy te są nowością dla wszystkich twórców. Komendantura nie miała najmniejszych wątpliwości, że nawet największe i sprawdzone uzdolnienia architektów czy rzeźbiarzy w zakresie sztuki niezwiązanej ze sztuką religijną nie są żadną gwarancją osiągnięcia mistrzostwa w sztuce budowy cmentarzy (…). Architekt porucznik Hans Mayr, któremu powierzono budowę wojennych cmentarzy w III Okręgu, swoimi dziełami znacznie przewyższył oczekiwania zleceniodawców. Jego prace cechuje niezwykły rozmach koncepcji, prostota formy i monumentalna zawartość. Nie szukając trudności gdzie przyroda postawiła go przed szczególnie trudnym zadaniem – wykorzystał tę niezwykłość sytuacji w swoich budowlach. Niezwykle wymowne są przede wszystkim surowe i pełne wyrazu ogrodzenia jego cmentarzy. Majestat śmierci zawarty jest w nieruchomej żałobie kamiennych mas, w nieugiętych, dumnych filarach i strzelających w niebo wyniosłych krzyżach słychać krzyk umierającego zwycięzcy” (1)
Po takim opisie wiemy już, czego możemy spodziewać się przy zwiedzaniu wojennych cmentarzy w tym okręgu. Warto jednak o artyście napisać więcej. Hans Mayr z pochodzenia był Niemcem. Urodził się w Wiedniu w 1877 roku. Gdy skończył szkołę podstawową wstąpił do Państwowej Szkoły Rzemiosła, którą ukończył z wyróżnieniem w 1896 roku. Trzy lata później rozpoczął naukę w elitarnej Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu na wydziale architektury. Do 1902 roku studiował na tym wydziale pod kierunkiem Otto Wagnera, który uznawał go za jednego z najzdolniejszych uczniów. Będąc studentem wykorzystywał poznane arkana swego zawodu i brał udział w wielu konkursach, gdzie zebrał wiele cennych doświadczeń. Projektował zarówno budynki użyteczności publicznej, jak też mieszkalne. Wiele sławy przysporzyły mu projekty elewacji. Zebrał szereg nagród i wyróżnień. Już wkrótce po ukończeniu studiów realizował własne projekty i uzyskał duże uznanie w kręgach wiedeńskich twórców. O jego działalności szeroko rozpisywały się fachowe periodyki z tamtego okresu. Gdy skończył studia rozpoczął na własny rachunek projektowanie obiektów zarówno w Austrii, jak i w Czechach. Gdy stał się wziętym architektem założył z Teodorem Mayerem biuro projektowania. Jego wspólnik – absolwent tej samej uczelni – zajął się sprawami realizacyjnymi i budowlanymi, a on projektami. W wyniku tej współpracy zrealizowano wiele obiektów wzbudzających podziw do dzisiaj. Jednym z nich było zamówienie złożone przez magistrat miasta Bielska. Oprócz pawilonu usługowego obejmowało ono kompleksowe urządzenie cmentarza dla gminy ewangelickiej wraz z kaplicą i polami grobowymi. Po wybuchu wojny Mayer został powołany w szeregi armii w stopniu porucznika pospolitego ruszenia z przydziałem do Krakowskiego Oddziału Grobów Wojennych. Jako fachowiec z dużym doświadczeniem od pierwszych dni udzielał się przy projektowaniu i organizowaniu wystaw ukazujących działalność Wydziału. Wtedy objął kierownictwo artystyczne w okręgu III Gorlice.
Jako projektant i twórca zarazem wybudował tu 54 cmentarze, z których 48 znajdowało się na terenie działalności Wojskowej Komendy Rejonowej w Gorlicach, a pozostałe na terenie Komendy w Grybowie. Ich ogólna powierzchnia to 31 682 m2, co stanowi 11,8% wszystkich cmentarzy zachodniogalicyjskich. Są wśród nich obiekty duże – powyżej 1000 m2 i małe – poniżej 100m2. Czterdzieści jeden obiektów to samodzielne założenia przestrzenne, 10 założono przy cmentarzach wyznaniowych, w tym żydowskich, a pozostałe przy kapliczkach i klasztorze. Prawie połowa cmentarzy w okręgu położona jest wzdłuż linii frontu z 1915 roku, tworzy skupiska ukazujące dramatyzm walk i liczbę krwawych ofiar (szczególnie widoczne nad doliną Sękówki i w rejonie Stróżówki pod Kozicą). Drugim skupiskiem tych obiektów jest rejon Biecza. Największymi, a zarazem reprezentacyjnymi obiektami są cmentarze nr 91 Gorlice i nr 80 Sękowa. Należy jednak przypomnieć, że ten ostatni nie został zrealizowany w pierwotnej wersji z monumentalną kaplicą, na skutek drastycznego ograniczenia środków na budowę. Cmentarz centralny w wersji ostatecznej powstał w wyniku rozpisanego konkursu, ale pierwotny wystrój należy zawdzięczać właśnie jemu.
Surowcem podstawowym był w tym okręgu kamień. Z niego powstawały ciężkie, masywne bramy, słupy narożne i pylony. Ogrodzenia to kamienne mury kryte betonowym daszkiem, jak też słupy połączone parami rur stalowych. Przy załomach pojawiają się kamienne pylony podnoszące wrażenie znaczenia tego miejsca. Tam gdzie występowały spadki terenu, w ciągu murów stosowano uskoki, co możemy zobaczyć na obiektach w okolicy Małastowa, Ropicy czy Biecza. Obróbką detali kamieniarki zajmował się kamieniołom w Straconce koło Bielska. Tam trafiały rysunki techniczne opracowane na podstawie autorskich szkiców projektowych w siedzibie Wydziału Grobów w Krakowie. Nawet dziś budzą one podziw precyzją wykonawstwa i śmiałością rozwiązań.
Na cmentarzach jako element centralny występuje drewniany krzyż łaciński kryty blaszanym stylizowanym daszkiem. Jego ściany zdobią motywy roślinne wykonane z blachy cynkowej, można zatem ten element uznać za wiodący w projektach artysty. Symbol chrześcijaństwa został nakryty półokrągłym stylizowanym blaszanym daszkiem z obwolutami. Na mogiłach występują masowo duże, bogato zdobione żeliwne krzyże dla mogił masowych w trzech wersjach projektowane przez Mayra oraz Gustawa Ludwiga. Spotkamy też betonowe stale z żeliwnymi tablicami memoratywnymi ozdobione symbolami armijnymi i datami. Artysta też nie bał się stosować różnych drzew i krzewów jako form dekoracyjnych. Oczywiście Mayr miał też współpracowników – w tym twórców z innych okręgów jak kapitan Gustaw Ludwig i kapitan Emil Ladewig – a także personel pomocniczy. Wśród nich byli uznani malarze Reinhold Volkel i Henryk Uziebło. Komendantem wojskowym Okręgu był od 25 listopada 1915 roku kapitan rezerwy Johann Broda.
R. Broch, H. Hauptmann „Die westgalizischen Heldengräber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1915” Wien 1918 – oryginał w prywatnych zbiorach B. Jezierski (1)